Nieuws

‘Kwetsbaarheid’ en het omgaan met kwetsbaarheid is iets dat mij al langer bezighoudt[1] en de laatste tijd raakt. Dan denk ik niet alleen aan de Corona crisis en hoe deze van onze politieke leiders (betrekkelijke) stuntelaars maakt, maar ook aan de degenen die door het beleid als ‘kwetsbaar’ worden aangemerkt en niet bereikt mogen worden. Vooral denk ik aan al die zorgmedewerkers die hun hart op de goede plaats hebben en bijdragen aan (de kwaliteit van) het leven van medemensen. Zij zijn het die opkomen voor de kwetsbaren, maar zelf ook kwetsbaar blijken te zijn geworden. Hoe kan dat en wie kan mij helpen die analyse te ‘ontraadselen’?

[1] Zo verbaas ik mij al jaren over de agressie jegens ambulance hulpverleners die in seconden handelend optreden om mensen hun leven te redden, maar die tijdens hun werk beschimpt, bespogen en zelfs aangevallen worden. Veel omstanders hebben hun emoties niet onder controle reageren hun ongenoegen af op de hulpverleners. Onderzoek toont aan dat die emoties divers zijn, maar heel vaak gaat het om psychiatrische gestoorde mensen en vaak zijn drank en drugs in het spel.

Het lezen van de indrukwekkende biografie over Leonardo dan Vinci van Walter Isaacson vormt de bevestiging van het beeld dat ik geleidelijk aan heb opgebouwd over het genie Leonardo. En dan gaat het niet alleen om de betovering van de Mona Lisa in het Louvre, maar ook om de fenomenale ontwerpen van instrumenten die hun schaduw werpen over de toekomst[1]. Wat Isaacson ons toont is dat Leonardo da Vinci (1452-1519) weliswaar zo’n vijf honderd jaar geleden leefde, maar met z’n ene been al in de moderne tijd stond. Ik wil dat illustreren aan de hand van zijn schilderkunst. Deze laat ons iets zien over de huidige tijd waarin we leven.

[1] Mooie voorbeelden daarvan zijn te vinden in Château de Cloux, nu Clos Lucé, dat koning Frans I van Frankrijk in Amboise voor Leonardo bestemde en dat zijn laatste verblijfplaats zou zijn. Op 2 mei 1519 blies Leonardo daar zijn laatste adem uit.

Het Coronavirus, aangeduid met de technische term COVID-19, waart rond en ondergraaft als onbekend natuurverschijnsel ons zelfvertrouwen en – helaas – ook het laatste restje weerstandsvermogen van ouderen. De kus van Corona blijkt voor veel kwetsbare ouderen met weinig veerkracht een doodskus te zijn. Van uur tot uur worden we door de media geïnformeerd over het aantal gemelde besmettingen en het aantal mensen dat onder het virus bezweken is. We spreken van een crisis. Twee vragen houden mij bezig. In hoeverre wijkt deze crisis af van die andere crises, zoals de klimaatcrisis, de crisis in de zorg, het onderwijs, de woningmarkt en zelfs de financiële bankencrisis? Anders geformuleerd: waarom kust Corona ons wakker, uitgezonderd de veroordeelde ouderen, maar zitten we op het gebied van klimaat, zorg, onderwijs en financiële sector nog steeds middenin de prut? En: kan dat wakker kussen dan ook iets betekenen voor een andere manier waarop we tegen klimaat, zorg, onderwijs, wonen en economie in het algemeen aankijken en daarin een mogelijk versnelling aanbrengen?

Ons democratisch bestel draagt zorg voor een principieel wankele balans tussen de drie deelsystemen: samenleving, overheid en bedrijfsleven. Democratie is het spannende systeem dat recht doet aan de burgers, waarin eerlijk ondernemerschap ruimte wordt gegeven en waarbij de overheid zorgvuldig luistert naar de signalen van de tijd en daar, bij voorkeur, zo onzichtbaar mogelijk op reageert of liever nog anticipeert. Dat vereist van alle drie partijen verantwoordelijkheidsbesef en (moreel) leiderschap. Maar vooral van de samenleving zelf, van de burgers die bereid zijn te strijden voor een werkende democratie. Er zijn echter signalen dat de wankele disbalans aan het doorslaan is naar een structurele onbalans[1]. Een onbalans die het primaat toekent aan de markteconomie.

[1] Deze onbalans wordt zichtbaar op verschillende ruimtelijke schaalniveaus - wereld, land en lokaal – en maakt de situatie daarom zo complex.

‘Plaats’ is een centraal begrip in de geografie en is via de geografie ook in het discours van de hedendaagse gebiedsontwikkeling beland. In de branding en marketing van steden is de factor ‘plaats’ van groot belang en vormen de aantrekkelijke plaatskenmerken vaak de belangrijkste succesvoorwaarden voor steden in hun concurrentie met andere steden om bijvoorbeeld bedrijven binnen te halen. In technische termen wordt dan van place-making gesproken. Men doelt daarbij op die maatregelen die overheden en andere belanghebbende actoren nemen om in de bijzondere culturele kenmerken van ‘plaats’ te investeren[1].

[1] Zie bijvoorbeeld Sako Musterd en Zoltán Kovács (eds.) (2013) Place-making and Policies for Competitive Cities. John Wiley & Sons. Ltd. Oxford.

Onlangs werd mijn aandacht getrokken door een klein artikel in de krant over de wachtgeldregeling. Te midden van een overweldigende hoeveelheid nieuws over veel drama, tragiek en leed in de wereld, leek het onderwerp betrekkelijk onschuldig. En toch, ik werd gefascineerd door de manier waarop mensen van verschillende partijen de wachtgeldregeling bleken te interpreteren. Al lezende begreep ik dat er achter die interpretaties een wereldbeeld verscholen gaat gevoed door verschillende waarden. Die zeggen iets over deze tijd en de tijd die gaat komen.

Durven we onszelf een outsiders blik aan te meten? Of zijn we te veel deel geworden van een vanzelfsprekend systeem? Een systeem dat ons kennelijk zoveel gerief biedt dat alternatieven niet in beeld komen. Deze vragen kwamen in mij op bij het bezoeken van de intrigerende overzichtstentoonstelling ‘Woest: Willem van Genk 1927-2005’ in het Outsider Art Museum OAM), onderdeel van het museum de Hermitage in Amsterdam[1]. En hoe belangrijk kan een outsiders blik zijn als we het hebben over grote maatschappelijke vraagstukken?

[1] ‘Woest’ slaat volgens de vormgever van de tentoonstelling, Walter van Beirendonck, op de regelmatige ontgoocheling van Van Genk over de wereld en de kwaadheid en frustratie die daar soms onder ligt.

In deze blog een beknopt verslag van een hele dag luisteren naar verhalen en initiatieven en zelf ook actief deelnemen aan workshops over de 17 duurzame ontwikkeldoelen (SDG’s), die de Verenigde Naties in 1987 heeft vastgesteld en in 2015 heeft herijkt. Veel steden hebben woensdag 25 september 2019 uitgeroepen tot actiedag en zijn zich bewust van het belang van de jeugd voor de toekomst.

In de politiek lijkt er een behoorlijke consensus te bestaan over het feit dat de middengroepen het de afgelopen jaren zwaar voor de kiezen hebben gekregen. De salarissen zijn niet of nauwelijks gestegen, terwijl er steeds meer inzet van werkenden wordt gevraagd. De extra aandacht voor de middengroepen mag dan logisch lijken, daarachter zit de politieke angst dat de prijs van de ecologische transitie juist bij deze groepen zal leiden tot weerstand en verzet. Maar is dit een sluitende analyse van de economische verhoudingen in Nederland? Is het niet complexer?

Bij het lezen van de krant besefte ik plotseling hoe taal kan verhullen. Wij denken meestal dat taal er is om te onthullen, om zaken begrijpelijk te maken. Maar het omgekeerde gebeurt ook, dat taal soms zelfs onbedoeld juist ‘om de waarheid heen loopt’. Dat gevoel had ik onlangs en na herlezing van de tekst wist ik het zeker. Hoe we handelen past vaak niet bij wat we zeggen te willen. De taal leidt niet tot een betere duiding van de werkelijkheid, maar juist tot versluiering.

Nederland als verstedelijkte economische delta van welvaart en materiaal geluk stuit steeds nadrukkelijker op haar natuurlijke grenzen. Het is niet uitgesloten dat de maand juni 2019 in de komende jaren herinnerd zal worden als markeringspunt. Als het punt waar de wal het schip keert. Een kantelpunt in de tijd dat ecologie niet meer ten dienste staat van economie, maar haar omvat. Drie momenten markeren dit punt: het stikstofvonnis van de Raad van State, de presentatie van de Nationale Omgevingsvisie en het Klimaatakkoord dat de regering openbaar maakte.

Laatst las ik een krantenartikel waarin een pleidooi werd gehouden om kinderen zonder toezicht buiten te laten spelen en dan met name in de natuur[1]. Uit wetenschappelijk onderzoek kwam naar voren dat niet alleen de fysieke gezondheid (gewicht, spieren, weerstand) zou toenemen, datzelfde zou ook gelden voor de mentale gezondheid (concentratie, rust) en de kwaliteit van het spel (creativiteit, concentratie, samenwerking). Dat deed mij terugdenken aan mijn eigen natuurervaringen op jonge leeftijd. Maar ook de vragen ‘hoe staan we er nu voor’ en ‘wat betekent dat voor de toekomst’ drongen zich nadrukkelijk aan mij op. Hoe komt het dat de natuur uit beeld is geraakt, maar vooral ook hoe kunnen we natuur weer een rol van betekenis laten spelen in ons leven? Want: wat voor kinderen geldt, geldt voor ons allemaal.

[1] Wessel Ganzevoort in Trouw van 11 juni 2019 ‘Geef je kinderen de ruimte om zonder toezicht buiten te spelen’.