Nieuws

In mei hebben mijn vrouw en ik op een voor ons onconventionele wijze invulling gegeven aan de voorjaarsvakantie. Dit keer niet door vrienden te bezoeken, boeken te lezen, lekker uit eten te gaan of te wandelen in de natuur. Nee, door samen aan een cursus van een week deel te nemen, die ging over Mens en Natuur in het Antropoceen. Nogal zwaar zou u denken. Toch werd het een onvergetelijke, sublieme ervaring, die we van tevoren niet hadden kunnen uittekenen, die ons als het ware overkwam, en misschien ook wel toekwam. Een integrale ervaring, ook, omdat alle bovenstaande activiteiten die we hadden kunnen ondernemen in een programma van een kleine week op nieuwe wijze verpakt bleken te zitten. Onderstaand volgt een korte impressie van de inhoud en mijn beleving.

De rubriek ‘Immigranten’ in het dagblad Trouw biedt dikwijls interessante verhalen over buitenlanders die zich in Nederland vestigen en daar wortelen. Enkele maanden geleden ging het over Italianen en design. Als er iets is dat ik associeer met Italië, dan is het behalve het mooie land het prachtige design, maar nu komen er jonge Italiaanse designers naar Nederland om hun kunsten en kunde te demonstreren. Tijd voor een ontmoeting met één van die jonge, veelbelovende designers. Waarom hebben ze Italië verlaten en welke waarde willen ze toevoegen? Wat is hun visie en: klopt het dat er een relatie bestaat tussen hun denken over design en het opnieuw uitvinden van organisaties? Mijn gesprekspartner is Lucandrea Baraldi, een van die jonge designers die in Nederland hun draai hebben gevonden en twee jaar geleden cum laude is afgestudeerd aan de Designacademie in Eindhoven. We spreken af in DENF een trendy café net om de hoek van de academie waar veel collega’s elkaar treffen.

In onze tijd waart een cynische geest. De mondige burger uit z’n twijfels over het democratisch gehalte van ons politieke systeem, het onderwijssysteem wordt regelmatig op het hakblok gelegd en zelfs aan wetenschap wordt openlijk getwijfeld. Deels terecht. Maar ook een teken van de tijd, waarin elke mening telt, het individuele en consumentenbelang voorop staat en de druk van succes en goed presteren tegengestelde maatschappelijke effecten sorteren. En dan is er nog de opvoeding, een deelsysteem dat ten grondslag ligt aan de vorming van mens en maatschappij. Alleen in hoge uitzondering – in het geval van acute crisissituaties – mogen we hierop kritiek uiten. Juist omdat we de privésfeer willen beschermen. De Amerikaanse filosoof/pedagoog, John Dewey, beroemd in eigen land maar tamelijk onbekend in Nederland, herkende honderd jaar geleden al de zwakke plekken van deze vier deelsystemen, maar verbond ze ook en wist daardoor de kritische geest in de fles te houden. Zijn samenhangende visie kan misschien bijdragen aan een herwaardering van democratie, opvoeding, onderwijs en wetenschap.

Enkele weken geleden werd ik me twee keer - zelfs bijna op dezelfde dag - bewust van hoe moeilijk veranderen is. Tegelijkertijd kwam ik tot het inzicht dat de noodzaak tot veranderen zich steeds meer opdringt en dat er begaanbare wegen zijn, ook al worden we telkens weer geconfronteerd met oude denkwijzen en historisch gegroeide belangen die onze stille behoeften in de weg zitten.

‘Vakmanschap’ is een lang verwaarloosd begrip in de economie, de publieke sector, de overheid. Toch is er alle aanleiding om het opduikende begrip ambtelijk vakmanschap eens wat beter onder de loep te nemen en te plaatsen in het transitieproces waarin onze maatschappij zich bevindt. Ik zal ook laten zien dat de betekenis van dit begrip haaks staat op het dominante wereldbeeld dat we nog steeds omarmen, ook al worden de negatieve effecten daarvan steeds duidelijker.

Als leerling van het Spinozalyceum en zelfs later als student filosofie in Amsterdam heb ik nooit bevroed hoe inspirerend de denkbeelden van deze grote Nederlandse filosoof voor de nieuwe tijd zoden kunnen zijn. Ik ben dat pas recentelijk gaan beseffen vanuit een diep gevoel van onmacht, waarin wij ons als samenleving bevinden. Onmacht die veroorzaakt wordt door de verscherping van tegenstellingen op elk gebied en – in dit geval - vooral ook op het gebied van natuur en milieu. Met name de laatste tegenstelling tussen mens en natuur is grotendeels te herleiden tot het zogenaamde Cartesiaanse (naar de filosoof René Descartes) dualisme, waarbij het primaat bij de geest ligt ten opzichte van de natuur. Deze laatste wordt gezien als uitsluitend object van denken en handelen. Door eenzijdig de nadruk te leggen op de (intellectuele kant van de) geest hebben we via wetenschap en techniek heel veel tot stand gebracht, maar zijn we wel het besef van het grotere geheel kwijtgeraakt. Spinoza’s ethiek en filosofie kan helpen om dat besef weer terug te brengen.

We leven volgens Jan Rotmans niet in een tijdperk van veranderingen, maar beleven een verandering van tijdperken. Dat is ingrijpender en snijdt ook veel dieper in de manier waarop wij leven, hoe wij naar de werkelijkheid kijken en wat dat voor organisaties betekent die ‘iets met die verandering moeten’, maar vaak nog niet echt weten waarom en zich dan maar laten leiden door wat en hoe. Om iets van die verandering van tijdperken te begrijpen, heb ik het boekje van Nassim Nicholas Taleb ‘Over robuustheid’ er maar weer eens op nageslagen, omdat ik het vage vermoeden had dat het mij zou kunnen helpen met het begrijpen van de veranderende tijd en de onderliggende behoeften.

Ons dagelijkse leven hangt van acties en voornemens aan elkaar. Ambities, verlangens, eisen, vragen - van onszelf en van anderen - buitelen over elkaar heen en vragen doorlopend om keuzes, prioriteiten en beslissingen. Liefst zo snel mogelijk en eigenlijk al voordat duidelijk is waarover, waartoe en waarom. Het lijkt er op dat ratio en gedegenheid het moeten afleggen tegen intuïtie en snelheid. Of berust die tegenstelling op schijn? 

Innoveren is moeilijk. Het bestaande opgeven voor iets nieuws dat onbekend is, is de meeste van ons niet gegeven. Maar wat als het bestaande niet meer blijkt te bestaan. Zijn we dan bereid te veranderen en gebruik te maken van nieuwe, betere oplossingen? Biedt Sint Maarten niet een geweldige kans om het Koninkrijk der Nederlanden weer op de kaart te zetten?

Soms kun je dat hebben, de plotse ervaring dat alles met elkaar lijkt samen te hangen. En dat daardoor begrip ontstaat en dingen betekenis krijgen. Ik had dat gevoel deze zomervakantie, die we doorbrachten langs de randen van Duitsland, in gebieden die we niet kenden maar die wel heel erg getekend waren door de aanwezigheid en werking van zowel natuur als cultuur.

Als alles in data is te vatten en alles wordt tot data gemaakt en al ons vertrouwen zit in data, wat betekent dat voor ons wereldbeeld en ons mensbeeld? Mogen we die toekomst met vertrouwen tegemoet zien, of is een sceptische houding op z’n plaats. In deze blog een poging om mezelf te verplaatsen in een toestand die zich hopelijk niet voor gaat doen. Maar, dan toch ook een opening door over condities te spreken.

Politiek gaat uiteindelijk om het durven maken van moeilijke keuzes. Daarin schuilt ook leiderschap. En juist dit leiderschap wordt in deze chaotische tijden node gemist. De samenhang tussen missie, visie, waarden en uitvoering moet steeds in aanwezig zijn om dit leiderschap met overtuiging te tonen. In ons eigen land en in Europa gaan we gebukt onder het ontbreken van samenhangend leiderschap, waarin moeilijke keuzes niet uit de weg worden gegaan. We hebben het over de positie van Jesse Klaver van Groen Links in Nederland en van Angela Merkel in Europa. Twee totaal verschillende situaties, die een opmerkelijk parallel vertonen.